Trẻ tự kỷ luôn có quá trình phát triển và lớn lên khác biệt so với những trẻ bình thường khác. Vì vậy không khó để nhận biết dấu hiệu trẻ tự kỷ từ 12 tháng đến 4 tuổi nếu như cha mẹ chịu khó quan sát. Trẻ tự kỷ thường có một số dấu hiệu như chậm nói, không giao tiếp bằng mắt, gọi tên không quay đầu, chơi một mình, gắn bó với đồ vật, hay nói nhại lời.
Qua thực tế dạy can thiệp, Trung tâm Nhân Hòa xin chia sẻ các dấu hiệu nhận biết trẻ tự kỷ sớm theo các độ tuổi. Phát hiện sớm và can thiệp sớm sẽ giúp bé tiến bộ tốt.
Về trẻ tự kỷ
Tự kỷ hay rối loạn phổ tự kỷ là một loại rối loạn phát triển thần kinh ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp, tương tác xã hội và hành vi. Trẻ mắc tự kỷ sẽ bị khiếm khuyết những kỹ năng xã hội cơ bản như giảm tương tác với xã hội, phát triển kỹ năng giao tiếp và có những hành vi bất thường.
Dấu hiệu trẻ mắc trẻ mắc tự kỷ thường xuất hiện từ sớm dưới 12 tháng, từ 2 đến 4 tuổi các biểu hiện trở lên rõ rệt hơn. Can thiệp sớm sẽ giúp giảm các dấu hiệu tự kỷ ở trẻ và phát triển ngôn ngữ, hành vi, nhận thức giúp trẻ hòa nhập tốt hơn.
Dấu hiệu trẻ tự kỷ dưới 12 tháng
Ở giai đoạn dưới 12 tháng tuổi, trẻ bắt đầu phát triển các kỹ năng giao tiếp và tương tác cơ bản. Tuy nhiên, trẻ có dấu hiệu tự kỷ thường thể hiện sự khác biệt rõ rệt trong cách tương tác với người khác.
- Không hoặc hiếm khi bập bẹ tập nói như “ba-ba”, “ma-ma”
- Ít giao tiếp bằng mắt, chú ý mắt ngắn.
- Thiếu cử chỉ giao tiếp. VD không đưa tay hướng về ba mẹ để được bế.
- Ít biểu lộ cảm xúc: Trẻ hiếm khi cười, thể hiện niềm vui qua nét mặt.
- Không bắt chước hành động hoặc âm thanh
- Không phản ứng khi được gọi tên. Đôi lúc ba mẹ tự hỏi con bị điếc không.
- Trẻ ít chú ý tới người khác, không phản ứng khi có ai đó cười, nói chuyện cùng mình.
- Ít tỏ ra thích thú và khởi xướng trò chơi ú òa…
Dấu hiệu trẻ tự kỷ 12 – 24 tháng
Các dấu hiệu trẻ tự kỷ ở độ tuổi 12 ÷ 24 tháng thường gặp:
Chậm nói hoặc không nói được câu hai từ: Trẻ không ghép được hai từ lại với nhau. Có khi đã biết nói rồi lại thoái lui mất dần ngôn ngữ.
Gọi tên không quay lại: Trẻ không quay đầu, không chú ý khi nghe khi được gọi tên.
Tránh giao tiếp bằng mắt: Trẻ hiếm khi nhìn vào mắt người khác, thậm chí né tránh hoàn toàn.
Trẻ chưa biết chỉ tay, vẫy chào hay tạm biệt bye-bye, gật đầu đồng ý, lắc đầu từ chối.
Trẻ không chơi giả vờ: Trẻ không chơi đóng vai như cho búp bê ăn hay làm bác sĩ.
Hành vi lặp đi lặp lại: Trẻ thích lắc người, xoay tròn, vẫy tay khi vui, làm đi làm lại một hành động không có mục đích rõ ràng.
Gắn bó bất thường với đồ vật: Trẻ chỉ quan tâm đến hình dạng, màu sắc chứ không chơi đúng chức năng đồ vật hoặc qua tâm thái quá tới các chi tiết nhỏ của đồ vật như bánh xe, cửa xe…
Nhạy cảm với âm thanh, ánh sáng, xúc giác: Trẻ có thể bịt tai, nhăn mặt khi có tiếng ồn, đèn sáng hoặc bị chạm vào.
Không quan tâm đến người khác: Trẻ thờ ơ, không để ý khi người khác gọi, nói chuyện hay cười với mình.
Khó thích nghi với thay đổi: Trẻ dễ kích động khi thay đổi lịch trình, đồ vật quen thuộc hay thay đổi món ăn từ cháo, súp sang cứng hơn (cần nhai).
Ví dụ:
Ở Trung tâm Nhân Hòa nhận thấy, trẻ ở độ tuổi này thường có thể dùng cử chỉ hoặc âm thanh để thể hiện nhu cầu của mình. Trẻ yêu cầu sự giúp đỡ đơn giản như chỉ tay vào bình sữa và quay lại ngoắc tay gọi cha mẹ để nhờ mẹ lấy bình sữa trên cao. Nếu con gặp khó khăn trong việc thể hiện nhu cầu cơ bản, đây cũng là một dấu hiệu trẻ tự kỷ cần được quan tâm.
Dấu hiệu trẻ tự kỷ từ 2 đến 4 tuổi
Các dấu hiệu chung ở trẻ tự kỷ giai đoạn từ 2 đến 4 tuổi:
Đặc điểm về ngôn ngữ – tương tác giao tiếp
Chậm nói hoặc chưa biết nói
Trẻ hay quấy khóc ăn vạ do chưa biết sử dụng ngôn ngữ diễn đạt nhu cầu
Trẻ không giao tiếp mắt, ánh mắt lơ đãng, né tránh.
Không sử dụng cử chỉ giao tiếp, chưa biết gật / lắc đầu đồng ý / từ chối
Gọi tên nhiều lần nhưng trẻ không quay đầu, không nhìn lại.
Trẻ không biết cách tương tác, ngại giao tiếp: không chia sẻ đồ chơi, không biết cách rủ bạn cùng chơi.
Trẻ không biết bắt chước âm thanh như nói chuyện – dạy phát âm hoặc cử chỉ giao tiếp
Các đặc điểm về hành vi khác
Trẻ hay nhìn nghiêng, nhìn vô định hoặc chơi với bàn tay trước mặt
Không biết chơi trò chơi giả vờ, đóng vai. Ví dụ: Trẻ không giả vờ cho búp bê ăn, chơi trò làm bác sĩ, lái xe ô tô.
Lặp lại hành vi: Trẻ hay đi nhón chân, xoay người, vẫy tay, lắc đầu thậm chí đập đầu xuống đất ăn vạ.
Gắn bó kỳ lạ với đồ vật: Thích chơi một số đồ nhất định, trẻ chỉ quan tâm đến màu sắc hoặc hình dáng đồ vật, không chơi đúng chức năng.
Trẻ hay chơi 1 mình, không quan tâm đến người khác. Ở lớp trẻ có xu hướng bị tách biệt với các bạn.
Khó thích nghi với thay đổi: Trẻ hay ăn vạ hoặc la hét khi thay đổi thói quen, lịch sinh hoạt hoặc đồ vật quen thuộc.
Phản ứng lạ với cảm giác đau: Trẻ có thể không phản ứng khi bị đau, hoặc phản ứng quá mức với va chạm nhẹ.
Rối loạn giấc ngủ hoặc tiêu hóa: Trẻ ngủ ít, khó ngủ, hay tỉnh giấc ban đêm. Có thể hay bị tiêu chảy hoặc táo bón (do thói quen ăn uống đơn điệu, hạn hẹp về các loại thức ăn)
Các dấu hiệu trên đây thường xuất hiện ở trẻ tự kỷ. Tuy nhiên, mỗi trẻ có biểu hiện khác nhau và không xuất hiện tất cả các biểu hiện trên.
Tùy theo độ tuổi và sự phát triển, trẻ có thể đạt được các mốc khác nhau hoặc gia tăng các hành vi không phù hợp nhiều hơn. Có thể xem một số điểm khác biệt về dấu hiệu trẻ tự kỷ theo độ tuổi dưới đây.
Dấu hiệu tự kỷ ở trẻ 2 tuổi
Trẻ 2 tuổi chưa biết nói hoặc ít nói, chưa nói được khoảng 50 từ hoặc ghép các câu 2-3 từ.
Trẻ hay quấy khóc hoặc la hét do không biết cách thể hiện nhu cầu bằng lời nói.
Trẻ chỉ chơi theo một cách cố định. Ví dụ, trẻ chỉ xếp chồng các khối lên nhau hoặc quay bánh xe ô tô liên tục. Trẻ không khám phá nhiều cách chơi khác nhau.
Trẻ khó chịu khi có thay đổi nhỏ trong thói quen. Chẳng hạn, đổi đường đi học, thay vị trí món đồ chơi hoặc không mặc được bộ quần áo yêu thích mỗi ngày, trẻ có thể phản ứng mạnh mẽ.
Trẻ có các biểu hiện như nhón chân, thích nhìn chăm chăm và một thứ, hành vi không phù hợp như đập đầu xuống đất ăn vạ. Đặc biệt, nếu chơi “ú òa” có thể trẻ 2 tuổi tự kỷ không biểu lộ cảm xúc phù hợp.
Dấu hiệu tự kỷ ở trẻ 3 tuổi
Một số trẻ 3 tuổi chưa biết nói, nếu trẻ biết nói nhưng chậm phát triển so với mốc ngôn ngữ trung bình. Chưa biết ghép câu 3 – 5 từ, chưa biết hỏi và trả lời câu hỏi.
Trẻ 3 tuổi bình thường có thể đối đáp qua lại 2–3 câu trong một cuộc trò chuyện. Trẻ 3 tuổi tự kỷ thường chỉ trả lời một câu rồi dừng lại, hoặc không tiếp tục vòng đối thoại hoặc thường xuyên nhại lời.
Các hành vi quấy khóc ăn vạ hoặc hành vi không phù hợp xảy ra thường xuyên hơn giai đoạn trước.
Trẻ không muốn chơi với bạn. Khi các bạn đang chơi đùa vui vẻ, trẻ vẫn chơi một mình, không có ý định tham gia.
Nếu trẻ thường xuyên tự nói một mình hoặc tự cười mà không vì lý do rõ ràng, cha mẹ nên chú ý. Đây là dấu hiệu khá điển hình ở trẻ tự kỷ 3 tuổi.
Khó hiểu và làm theo hướng dẫn: Dù đơn giản, trẻ vẫn không hiểu hoặc không làm theo lời yêu cầu.
Dấu hiệu tự kỷ ở trẻ 4 tuổi
Đến giai đoạn 3 đến 4 tuổi hoặc hơn mà bé vẫn chưa biết nói thì đây là dấu hiệu điển hình của trẻ tự kỷ. Ở độ tuổi này, trẻ bình thường có thể nói được các câu đơn giản, thường xuyên hỏi tại sao, khi nào, của ai, đi đâu,…
Một mình và không hòa nhập được: Sự chậm trễ phát triển ngôn ngữ khiến trẻ 4 tuổi khó học hòa nhập với các bạn, không biết cách tương tác và rủ bạn cùng chơi
Các hành vi không phù hợp xảy ra nhiều hơn. Trẻ có thể hay nói nhảm, lẩm bẩm một mình, hành vi lặp lại rập khuôn.
Thường xuyên mất tập trung: Trẻ không duy trì được sự chú ý vào một việc quá vài phút. Trẻ bỏ dở hoạt động dễ dàng, chuyển từ món này sang món khác.
Lợi ích của phát hiện sớm dấu hiệu trẻ tự kỷ
Phát hiện sớm dấu hiệu trẻ tự kỷ từ 2 – 4 tuổi là giai đoạn vàng để can thiệp, giúp trẻ cải thiện kỹ năng giao tiếp, ngôn ngữ và các kỹ năng xã hội.
Can thiệp sớm mang lại hiệu quả cao để trẻ phát triển ngôn ngữ – kỹ năng xã hội và nhận thức. Điều này giúp trẻ hòa nhập tốt hơn với bạn bè. Khi được can thiệp sớm, trẻ có nhiều thời gian để phát triển các kỹ năng giao tiếp và tương tác, là tiền đề quan trọng cho việc học tập tại trường sau này.
Test trẻ tự kỷ 2 – 3 – 4 tuổi
Có nhiều bài test giúp phát hiện và sàng lọc cho trẻ tự kỷ. Đối với trẻ từ 1-3 tuổi, cha mẹ có thể tìm hiểu bài test M-CHAT-R/F để đánh giá sơ bộ sự phát triển của con. Đối với trẻ 3 – 4 tuổi, có thể cần sử dụng các bài test như CARS, ADOS để đánh giá chi tiết hơn.
Với kinh nghiệm test hàng ngàn trẻ có dấu hiệu chậm nói tự kỷ, trung tâm Nhân Hòa test đánh giá trẻ kỹ lưỡng trong khoảng 1 giờ để phát hiện rõ suy yếu của con, tư vấn cha mẹ và lên mục tiêu can thiệp đúng hướng giúp trẻ tiến bộ.
Quý phụ huynh cũng có thể cho trẻ khám tự kỷ ở các bệnh viện nhi Trung ương, Nhi Đồng 1, Nhi Đồng 2, Khoa tâm lý trẻ em bệnh viện tâm thần TpHCM. Trung tâm Nhân Hòa nhận dạy can thiệp theo kết quả khám của các bệnh viện.
Lời kết
Việc nhận biết sớm dấu hiệu của trẻ tự kỷ giai đoạn 2 đến 4 tuổi là vô cùng quan trọng cho sự tiến bộ của trẻ. Trung tâm Nhân Hòa với 15 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực Test – can thiệp sớm trẻ tự kỷ, đội ngũ giáo viên luôn tận tâm đồng hành cùng cha mẹ và các bé. Hãy liên hệ với chúng tôi để được tư vấn và hỗ trợ trẻ kịp thời.
