Nhiều phụ huynh bắt đầu cảm thấy lo lắng khi nhận ra rằng trẻ 18 tháng chưa biết nói, trong khi các bạn cùng trang lứa đã biết gọi “ba”, “mẹ” và có thể nói nhiều từ và từ đôi. Vậy bé 18 tháng chưa biết nói có sao không? Làm sao để dạy con tập nói hiệu quả?
Bài viết này Trung tâm Nhân Hòa sẽ giúp cha mẹ hiểu về khả năng ngôn ngữ của trẻ 18 tháng, nguyên nhân trẻ chưa biết nói, phát hiện các dấu hiệu cần can thiệp sớm và các cách dạy bé tập nói – phát triển ngôn ngữ ở 18 tháng tuổi.
Sự phát triển ngôn ngữ ở trẻ 18 tháng
Trẻ 18 tháng trung bình nói được 10 – 20 từ, một số trẻ biết nói sớm có thể nói được 50 từ, ghép được câu 2 từ. Trẻ có thể hiểu và phản hồi được 50 – 200 từ. Các từ chủ yếu về người thân, con vật – đồ vật quen thuộc và hoạt động sinh hoạt hàng ngày. [1], [2].
Việc hiểu rõ những gì trẻ 18 tháng có thể nói được là bước quan trọng giúp phụ huynh đánh giá đúng khả năng ngôn ngữ của con và kịp thời phát hiện dấu hiệu bất thường nếu có.
Dưới đây, Trung tâm Nhân Hòa sẽ giúp cha mẹ hiểu rõ những từ bé có thể nói được. Cũng như khả năng hiểu lời và giao tiếp cử chỉ kết hợp thể hiện sự phát triển ngôn ngữ tích cực ở trẻ.
1. Những từ trẻ 18 tháng có thể nói được
Những từ bé 18 có thể nói được (có thể phát âm chưa rõ):
- Từ chỉ người thân: “ba”, “mẹ”, “bà”, “ông”
- Từ chỉ đồ vật quen thuộc: “bóng”, “bánh”, “sữa”, “nước”,
- Từ mô tả hành động: “ăn”, “uống”, “đi”
- Tên con vật: “chó”, “mèo”, “gà”
- Từ về cơ thể: “tay”, “chân”, “mũi”, “mắt”, “bụng”
- Cụm từ đơn giản: “ba đâu”, “mẹ ơi”, “đi chơi”, “cho con”
Việc trẻ có thể gọi tên người thân, mô tả hành động hoặc dùng cụm từ đơn giản là dấu hiệu rất tích cực. Cho thấy não bộ đang phát triển khả năng tiếp thu và phản hồi ngôn ngữ hiệu quả.
2. Khả năng hiểu và nói từ đôi, câu ngắn
Ngôn ngữ giao tiếp ở trẻ 18 tháng nên được nhìn nhận tổng quan hơn, ngoài những gì trẻ biết nói. Sự phát triển ngôn ngữ còn thể hiện qua khả năng hiểu từ, kết hợp các cử chỉ thể hiện trẻ phát triển ngôn ngữ một cách tích cực.
- Khả năng hiểu ngôn ngữ (ngôn ngữ tiếp nhận) cao hơn rất nhiều, với khoảng 50 – 200 từ được trẻ tiếp thu qua giao tiếp hằng ngày.
- Khoảng 15% trẻ ở độ tuổi này có thể bắt đầu ghép từ thành cụm đơn giản như “mẹ ơi”, “ăn cơm”.
- Bé gái thường có xu hướng nói sớm hơn bé trai
- Sau 18 tháng, nhiều trẻ sẽ bước vào giai đoạn gọi là “bùng nổ từ vựng”, khi vốn từ có thể tăng gấp đôi hoặc gấp ba chỉ trong vài tháng.
- Đáng chú ý, số từ trẻ hiểu thường gấp 3 – 4 lần số từ trẻ có thể nói ra.
3. Giao tiếp cử chỉ ở trẻ 18 tháng tuổi
Ngay cả khi trẻ 18 tháng tuổi chưa biết nói rõ ràng, bé vẫn có thể giao tiếp hiệu quả thông qua kết hợp các ngôn ngữ cử chỉ. Đây cũng là bước đệm quan trọng để trẻ dần hoàn thiện kỹ năng nói.
Một số hình thức giao tiếp cử chỉ phổ biến ở trẻ:
- Chỉ tay vào món đồ trẻ muốn: Giúp người lớn hiểu được mong muốn của trẻ.
- Giơ tay đòi bế, vẫy tay tạm biệt, vỗ tay: Các hành vi thể hiện mong muốn tương tác.
- Lắc đầu – gật đầu: Thể hiện từ chối hoặc đồng ý rất rõ ràng.
- Kéo tay người lớn đến nơi mong muốn: Cho thấy trẻ biết cách “nhờ giúp đỡ”.
- Biểu cảm khuôn mặt rõ nét: Cười khi vui, nhăn mặt khi đau.
- Duy trì chú ý chung (nhìn người – nhìn vật – nhìn lại người): Đây là kỹ năng giao tiếp xã hội quan trọng, đặc biệt liên quan đến phát triển ngôn ngữ.
- Kết hợp âm thanh + cử chỉ: Trẻ vừa phát âm thanh vừa chỉ vào đồ vật.
- Bắt chước hành động: giả vờ chải tóc, đánh răng, lau bàn… là dấu hiệu phát triển nhận thức tốt.
Theo Tiến sĩ. Stanley Greenspan (Trường Y khoa Đại học George Washington) ngôn ngữ được sử dụng để giao tiếp bắt nguồn từ việc kết nối các hệ thống cảm giác, tình cảm và vận động với nhau vì mục đích giao tiếp xã hội.
Khi nào cần lo lắng trẻ 18 tháng chưa biết nói?
Trẻ 18 tháng chưa biết nói có thể không chỉ là “chậm nói hơn một chút”, mà có thể là dấu hiệu của rối loạn phát triển cần được khám và can thiệp sớm.
Nếu bé 18 tháng chậm nói kèm theo những dấu hiệu dưới đây, cha mẹ nên chủ động đưa trẻ đi khám và can thiệp chuyên sâu:
- Không phát ra âm thanh như bập bẹ, ê a tập nói
- Không dùng cử chỉ giao tiếp như chỉ tay, giơ tay đòi bế, vẫy tay.
- Không quay lại khi được gọi tên, thiếu phản ứng với âm thanh quen thuộc.
- Không đáp ứng với chỉ dẫn đơn giản: Không phản ứng với câu hỏi như “mẹ đâu”, “cái gì mất tiêu rồi”, “lấy quả bóng”.
- Giao tiếp mắt kém, ít giao tiếp mắt người đối diện hoặc né tránh ánh mắt.
- Không chia sẻ đồ chơi: Không chỉ cho cha mẹ xem đồ vật trẻ thấy hứng thú.
- Không chơi giả vờ: Trẻ không biết giả vờ cho búp bê ăn hay lái xe đồ chơi.
- Không bắt chước âm thanh hoặc hành động từ người lớn.
- Mất kỹ năng ngôn ngữ đã từng có, ví dụ từng nói “ba” rồi bé không nói nữa.
- Không hiểu yêu cầu đơn giản như “lấy… cho mẹ”, “vẫy tay tạm biệt nào”.
- Không có phản xạ chỉ vào đồ vật khi được hỏi như “quả bóng đâu?”, “cái gì mất tiêu rồi”
- Chậm toàn diện về vận động, nhận thức và tương tác xã hội.
Nguyên nhân trẻ 18 tháng chưa biết nói
Nguyên nhân trẻ 18 tháng chưa biết nói do các yếu tố gia đình, môi trường và sức khỏe – phát triển của trẻ. Việc hiểu rõ nguyên nhân bé 18 tháng chưa nói sẽ giúp cha mẹ chủ động hơn trong việc hỗ trợ con tập nói.
1. Yếu tố môi trường và gia đình
- Thiếu tương tác ngôn ngữ hàng ngày: Trẻ không được trò chuyện nhiều, cha mẹ ít tương tác – giao tiếp với trẻ bằng lời nói.
- Tiếp xúc sớm với thiết bị điện tử: Xem Tivi, điện thoại nhiều, làm giảm nhu cầu và kỹ năng giao tiếp thực tế.
- Phong cách nuôi dạy quá thuận theo trẻ: Cha mẹ hiểu con quá nhanh, dẫn đến trẻ không cần phải nói ra nhu cầu.
- Gia đình đa ngôn ngữ: Trẻ tiếp xúc cùng lúc nhiều ngôn ngữ khiến quá trình phát triển ngôn ngữ lời nói của trẻ bị phân tán.
- Ít được giao tiếp xã hội: Trẻ không được tiếp xúc với bạn bè hoặc người thân, ít cơ hội chơi tương tác giao tiếp qua lại.
2. Nguyên nhân liên quan sức khỏe và phát triển
- Rối loạn phổ tự kỷ (ASD): Trẻ không chỉ chậm nói mà còn kém tương tác và thiếu kỹ năng xã hội.
- Chậm phát triển trí tuệ: Trẻ có nhiều kỹ năng chậm cùng lúc, bao gồm vận động, ngôn ngữ và nhận thức.
- Khuyết tật thần kinh: Một số trẻ bị bại não nhẹ hoặc các rối loạn thần kinh khác ảnh hưởng đến ngôn ngữ.
- Nghe kém nhẹ hoặc viêm tai giữa tái phát: Làm giảm khả năng tiếp nhận ngôn ngữ.
- Rối loạn cấu trúc vùng miệng: Ví dụ như dính thắng lưỡi, hở hàm ếch, gây khó khăn trong phát âm.
Trẻ 18 tháng chưa biết nói có sao không?
Trẻ 18 tháng chưa biết nói có thể không sao khi bé có khả năng hiểu và sử dụng đa dạng hình thức giao tiếp không lời, đặc biệt nếu bé có phản ứng tích cực với lời nói, cử chỉ và cảm xúc từ người đối diện. Trong trường hợp này, có thể trẻ chỉ đang chậm nói đơn thuần, sự hỗ trợ tích cực sẽ giúp trẻ phát triển ngôn ngữ tốt ngay trong độ tuổi này.
Các nghiên cứu thống kê trên thế giới cho thấy khoảng 20 – 30% trẻ đi khám chậm nói có dấu hiệu của rối loạn phát triển thần kinh hoặc khuyết tật trí tuệ. Trong đó rối loạn phổ tự kỷ chiếm đa số, phần còn lại do chậm phát triển trí tuệ, bại não và các hội chứng khác. [3], [4]
Vì vậy, phụ huynh không nên đánh giá thấp tình trạng chậm nói ở trẻ 18 tháng. Khi trẻ không theo kịp các mốc phát triển ngôn ngữ hoặc có các biểu hiện bất thường, ba mẹ nên đưa trẻ đi khám – Test để phát hiện những suy yếu cốt lõi và can thiệp sớm đúng hướng để trẻ tiến bộ tốt.
Ở trung tâm Nhân Hòa ghi nhận nhiều trường hợp cha mẹ phát hiện sớm những dấu hiệu bất thường nhưng can thiệp nhiều nơi trẻ không tiến bộ. Nguyên nhân do tiếp cận ban đầu không đúng, trẻ có rối loạn phổ tự kỷ nhưng chỉ chẩn đoán là chậm nói đơn thuần dẫn đến việc can thiệp không đạt hiệu quả như mong đợi.
Dạy trẻ 18 tháng tuổi tập nói
Việc dạy trẻ 18 tháng tuổi tập nói ở nhà nên dựa trên khả năng nói – hiểu tiếp nhận ngôn ngữ của trẻ được trình bày ở trên. Phụ huynh nên dạy bé tập nói theo mô hình ngôi nhà giao tiếp để mang lại hiệu quả lâu dài và bền vững.
Dạy trẻ 18 tháng tuổi tập nói đúng cách sẽ giúp bé phát triển ngôn ngữ hiệu quả hơn trong giai đoạn quan trọng đầu đời. Đây cũng là thời điểm “vàng” để kích thích ngôn ngữ và giao tiếp cho trẻ.
Cách dạy trẻ 18 tháng tập nói
Ba mẹ hãy dành nhiều thời gian dạy con tập nói qua các hoạt động trò chuyện, đọc sách, chơi và tương tác với trẻ hàng ngày sẽ giúp con tiến bộ đáng kể.
Dưới đây là các cách dạy bé 18 tháng tập nói ở nhà cha mẹ nên áp dụng:
- Trò chuyện thường xuyên: Giao tiếp với trẻ trong mọi hoạt động hằng ngày bằng những câu ngắn, rõ ràng và thân thiện.
- Mô tả điều đang xảy ra: Kết hợp lời nói với hành động cụ thể như: “Mẹ đang ăn táo”, “Ba mặc áo cho con” – giúp trẻ liên hệ từ với hành động thực tế.
- Đọc sách tranh mỗi ngày: Ưu tiên sách có hình ảnh lớn, màu sắc rõ ràng. Vừa đọc vừa chỉ vào hình, gọi tên và nhấn mạnh từ muốn dạy trẻ giúp trẻ ghi nhớ và học từ nhanh hơn.
- Hát kết hợp động tác: Các bài hát thiếu nhi như “Chú ếch con”, “Ba thương con” kết hợp cử chỉ giúp trẻ ghi nhớ ngôn ngữ qua giai điệu và vận động.
- Tạo tình huống để trẻ chủ động yêu cầu: Đặt món đồ bé thích ngoài tầm với để bé phải ra hiệu hoặc nói để được giúp.
- Hỏi để lựa chọn: “Con muốn ăn sữa chua hay bánh?”. Cách đặt câu hỏi này khuyến khích trẻ phản xạ bằng ngôn ngữ, tăng cường vốn từ hiểu và diễn đạt.
- Mở rộng câu từ của trẻ: Khi trẻ nói “nước”, cha mẹ phản hồi: “Con muốn uống nước đúng không?”, “nước của con đây”. Cách này không chỉ giúp trẻ 18 tháng tập nói ra yêu cầu mà còn giúp trẻ dần nói ghép từ thành câu “VD: uống nước – con muốn uống nước”
Lưu ý khi dạy bé 18 tháng tập nói
- Hạn chế thời gian màn hình: Giới hạn thời gian xem tivi, điện thoại ở mức tối thiểu, xem tivi điện thoại chỉ là tương tác 1 chiều. Trẻ em 18 tháng cần tương tác qua lại 2 chiều (người với người) để tập nói và phát triển ngôn ngữ giao tiếp.
- Không vội vàng đoán ý: Hãy kiên nhẫn chờ đợi trẻ thể hiện mong muốn thay vì đoán và làm thay quá nhanh. Đây là cơ hội để dạy các bé 18 tháng tập nói vì ở độ tuổi này bé đã hiểu nhiều từ.
- Luôn khen ngợi nỗ lực của trẻ: Dù chỉ là âm “ba” thay vì “bánh”, cha mẹ hãy cổ vũ bằng ánh mắt, lời khen và cử chỉ ấm áp.
- Nếu phụ huynh còn chưa rõ về các kiến thức – kỹ thuật dạy con tập nói, cách chơi để trẻ cảm thấy thú vị và không áp lực. Trung tâm có để các tài liệu tham khảo ở cuối bài.
Trung tâm dạy trẻ 18 tháng chưa biết nói
Trung tâm Nhân Hòa dạy trẻ 18 tháng chưa biết nói theo hình thức can thiệp sớm, can thiệp cá nhân 1-1. Với đội ngũ giáo viên giàu kinh nghiệm dạy bé nói và phát triển ngôn ngữ hiệu quả. Với các bé 18 tháng chậm nói, trung tâm tập trung vào dạy các kỹ năng như:
- Dạy trẻ tập nói từ đơn, từ đôi
- Tăng cường khả năng nghe hiểu, mở rộng vốn từ
- Tăng cường sự chú ý chung, chia sẻ, tương tác
- Duy trì vòng giao tiếp và luân phiên qua lại
- Dạy trẻ thực hiện các yêu cầu đơn giản
Trung tâm test trẻ chậm nói kỹ lưỡng đầu vào trong khoảng 1 giờ nhằm phát hiện những suy yếu cốt lõi, tư vấn phụ huynh tình trạng của con. Đây là quá trình quan trọng nhằm nhận biết và loại trừ các rối loạn phát triển ở trẻ, cũng để giáo viên lên mục tiêu can thiệp đúng hướng giúp trẻ tiến bộ.
Đặc biệt với những trẻ 18 tháng nói chậm nói tự kỷ, trung tâm áp dụng các phương pháp can thiệp khoa học về phát triển ngôn ngữ và quản lý hành vi. Đây là các phương pháp đã được kiểm chứng và ứng dụng rộng rãi trên thế giới như Phương pháp ESDM, FLOORTIME, ABA, TEACCH mang lại hiệu quả rõ rệt.
Với phương pháp dạy “Lấy trẻ làm trung tâm” và phương châm làm việc “Tận tâm đồng hành”, giáo viên Nhân Hòa áp dụng những kỹ thuật và chiến lược phát triển ngôn ngữ để dạy bé 18 tháng chậm nói giúp kích thích ngôn ngữ mạnh mẽ.
- Trụ sở chính: Số 16, đường số 18, Phường 8, quận Gò Vấp, TpHCM
- CS2: Số 58, Đ. Thiên Phước, Phường 9, quận Tân Bình, TpHCM
- CS3: 363/19 Lê Thị Hà, Tân Xuân, Hóc Môn, Tp HCM
- CS4: A29, Đ. Tô Ký, P Tân Chánh Hiệp, Quận 12, TpHCM
- Cs5: A92, Lê Thị Riêng, P Thới An, Quận 12, TpHCM
- CS6: 16, Đường 5C, KDC Vĩnh Lộc, P Bình Hưng Hòa B, Q Bình Tân, TpHCM
- Hotline: 028 6653 7779 - 098 717 4279
- Website: https://trungtamnhanhoa.vn/
Câu hỏi thường gặp về trẻ 18 tháng chưa biết nói
Trẻ 18 tháng chưa biết nói khiến nhiều phụ huynh lo lắng, dưới đây chuyên gia trung tâm Nhân Hòa xin giải đáp các câu hỏi thường gặp từ nhiều phụ huynh.
1. Trẻ 18 tháng nói được bao nhiêu từ?
Ở 18 tháng tuổi, trung bình trẻ có thể nói được khoảng 10 – 20 từ, một số bé biết nói sớm có thể nói được 50 từ và ghép câu 2 từ. Một số trẻ chậm biết nói hơn, nhưng tối thiểu cần nói được 4 – 6 từ.
2. Trẻ 18 tháng hiểu tốt, làm theo nhưng chậm nói
Một số trẻ nghe hiểu và làm theo yêu cầu tốt nhưng chậm biết nói không đạt được các mốc ngôn ngữ trên có thể chỉ là chậm nói đơn thuần. Cha mẹ nên xem xét kỹ về khả năng nghe hiểu, giao tiếp cử chỉ của trẻ và các dấu hiệu cần lưu ý đi kèm chậm nói được trình bày trên đây để có định hướng phù hợp.
3. Bé 18 tháng chưa biết nói phải làm sao?
Khi bé 18 tháng chưa biết nói, đặc biệt khi trẻ chưa nói được 1 chữ nào thì cha mẹ nên nên đưa trẻ đi khám để đánh giá toàn diện và can thiệp sớm khi cần. Ở nhà, tăng cường dạy con tập nói, trò chuyện với trẻ, đọc sách, chơi tương tác, giảm tối thiểu thời gian xem tivi, điện thoại.
4. Khám bé 18 tháng chậm nói ở đâu
Trung tâm Nhân Hòa test đánh giá kỹ lưỡng trẻ chậm nói trong khoảng 1 giờ bởi các chuyên gia tâm lý – ngôn ngữ trị liệu. Ba mẹ cũng có thể cho trẻ đi khám chậm nói ở các bệnh viện Nhi Trung Ương, Nhi Đồng 1, Nhi Đồng 2, … Nhân Hòa nhận dạy can thiệp cho trẻ theo kết quả khám của bệnh viện.
Lời kết
Trẻ 18 tháng chưa biết nói có thể chỉ chậm nói đơn thuần nhưng cũng cần theo dõi kỹ và thường xuyên dạy trẻ tập nói. Khi bé 18 tháng chưa nói được 3 – 5 từ hoặc kèm các dấu hiệu bất thường, cha mẹ hãy cho trẻ đi khám và can thiệp sớm để trẻ nhận được hỗ trợ tốt nhất.
Trung tâm Nhân Hòa là đơn vị uy tín ở TpHCM dạy trẻ chậm nói, trung tâm Test trẻ chậm nói kỹ lưỡng đầu vào và lên mục tiêu can thiệp đúng hướng, đội ngũ giáo viên chuyên môn cao, giàu kinh nghiệm “Tận tâm đồng hành” hỗ trợ trẻ phát triển ngôn ngữ tốt nhất. Hãy liên hệ ngay với Nhân Hòa để được tư vấn và can thiệp giúp trẻ tiến bộ.
Tài liệu tham khảo:
- [1] Stanford Children’s Health. (n.d.). Age‑appropriate speech and language milestones. Stanford Children’s Health.
- [2] Trung tâm HTPT GDHN Nhân Hòa. Các mốc phát triển ngôn ngữ của trẻ 0 – 5 tuổi.
- [3] Diler Durgut, B., & Tekin, E. (2024). Speech and language delay in children: Child neurology experience. Journal of Dr Behçet Uz Child Hospital.
- [4] Zengin-Akkuş, P., Çelen Yoldaş, T., Kurtipek, G., & Özmert, E. N. (2018). Speech delay in toddlers: Are they only “late talkers”? Turkish Journal of Pediatrics.
Tài liệu hỗ trợ dạy bé tập nói
Trung tâm Nhân Hòa cũng đã chia sẻ các tài liệu và video về phát triển ngôn ngữ cho con. Ba mẹ hãy tham khảo các tài liệu sau:
