Phương pháp TEACCH là một phương pháp tiếp cận toàn diện nhằm hỗ trợ trẻ tự kỷ phát triển kỹ năng giao tiếp, học tập và hòa nhập xã hội. TEACCH không chỉ dựa trên những nghiên cứu khoa học mà còn khuyến khích sự tham gia tích cực của gia đình và giáo viên.
Bài viết này Trung tâm Nhân Hòa sẽ giới thiệu chi tiết về phương pháp TEACCH và cách áp dụng giúp trẻ tự kỷ phát triển các kỹ năng cần thiết.
Phương pháp TEACCH là gì?
Phương pháp TEACCH (The Treatment and Education of Autistic and Related Communication Handicapped Children) là phương pháp điều trị và giáo dục cho trẻ em tự kỷ và trẻ có liên quan đến khuyết tật giao tiếp. Được thành lập bởi Tiến sĩ Eric Schopler và Tiến sĩ Robert Reichler vào những năm 1960. Năm 1972 chương trình chính thức áp dụng cho các tiểu bang ở Mỹ và đến nay đã được áp dụng trên toàn thế giới.
Chương trình của phương pháp TEACCH là một hệ thống can thiệp giáo dục được thiết kế đặc biệt cho trẻ tự kỷ, giúp cải thiện khả năng giao tiếp, kỹ năng xã hội và hành vi thông qua việc tổ chức môi trường học tập rõ ràng và cấu trúc (Dạy học có cấu trúc). TEACCH dựa trên cách tiếp cận cá nhân hóa, phù hợp với mức độ phát triển và nhu cầu riêng của từng trẻ tự kỷ và những trẻ em có khuyết tật giao tiếp. Những trẻ em này thường có các điểm chung như sau.
- Khó khăn trong việc xử lý thông tin lời nói, giao tiếp và tương tác xã hội
- Điểm mạnh trong xử lý thông tin trực quan
- Khó khăn trong chú ý và chức năng điều hành.
Phương pháp TEACCH tập trung vào việc sử dụng hình ảnh trực quan, lịch trình cá nhân và môi trường học tập có cấu trúc để hỗ trợ trẻ tự kỷ phát triển kỹ năng cần thiết trong học tập cuộc sống hàng ngày. Phương pháp dạy học có cấu trúc tập trung vào các yếu tố:
- Sử dụng thông tin trực quan (hình ảnh) và/hoặc bằng văn bản (chữ viết) để bổ sung cho suy yếu giao tiếp bằng lời nói của học sinh.
- Hỗ trợ có cấu trúc cho giao tiếp xã hội như: Sử dụng hình ảnh để gợi ý về khoảng cách đứng phù hợp giữa các cá nhân, lượt thực hiện trò chơi giữa trẻ và giáo viên hay lịch trình hoạt động sẽ diễn ra…
- Tổ chức môi trường học tập có cấu trúc chặt chẽ, dễ hiểu và thực hiện để giải quyết các khó khăn về chú ý và chức năng điều hành.
Các công cụ như bảng biểu, lịch trình bằng hình ảnh và các hướng dẫn rõ ràng giúp trẻ hiểu được trình tự các hoạt động và yêu cầu, từ đó giảm thiểu sự lo lắng và căng thẳng.
Lợi ích của phương pháp TEACCH cho trẻ tự kỷ
Rất nhiều các nghiên cứu đã chứng minh rằng chương trình TEACCH mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho trẻ tự kỷ và gia đình:
- Phát triển kỹ năng tự lập: TEACCH giúp trẻ học cách tự quản lý các hoạt động hàng ngày, chẳng hạn như ăn uống, vệ sinh cá nhân, và các hoạt động học tập.
- Cải thiện kỹ năng giao tiếp: Phương pháp này tập trung vào việc dạy trẻ cách sử dụng các hình ảnh trực quan để giao tiếp, từ đó cải thiện khả năng biểu đạt mong muốn và nhu cầu của trẻ.
- Tăng cường khả năng học tập: Môi trường học tập có cấu trúc rõ ràng giúp trẻ tập trung vào các nhiệm vụ, từ đó cải thiện khả năng tiếp thu kiến thức và kỹ năng mới.
- Cải thiện năng lực tự quản lý: Môi trường học có cấu trúc giúp trẻ hiểu và thực tự hiện được các nhiệm vụ được giao giúp nâng cao năng lực tự quản lý công việc, thời gian của bản thân trẻ.
- Giảm căng thẳng và lo lắng: Khi trẻ hiểu được trình tự các hoạt động trong ngày, trẻ sẽ cảm thấy an toàn hơn và ít lo lắng hơn về những thay đổi trong môi trường.
Những yêu cầu phương pháp TEACCH cho trẻ tự kỷ
Việc áp dụng phương pháp TEACCH đòi hỏi sự tham gia và thống nhất của cả giáo viên, phụ huynh và người chăm sóc. Môi trường học tập được thiết kế để giúp trẻ hiểu rõ các yêu cầu thông qua hình ảnh và hướng dẫn trực quan, điều này đặc biệt quan trọng đối với trẻ tự kỷ vì trẻ thường gặp khó khăn trong việc hiểu các yêu cầu bằng lời nói.
Một số công cụ chính trong phương pháp TEACCH bao gồm:
- Lịch trình cá nhân rõ ràng: Đây là công cụ quan trọng nhất trong phương pháp TEACCH. Lịch trình giúp trẻ biết trước các hoạt động trong ngày và giúp trẻ chuẩn bị tinh thần cho các hoạt động tiếp theo. Hệ thống công việc rõ ràng: Mỗi nhiệm vụ được chia thành các bước nhỏ, rõ ràng và dễ hiểu. Trẻ sẽ hoàn thành từng bước theo thứ tự nhất định, giúp tăng cường khả năng tự quản lý và hoàn thành nhiệm vụ của trẻ.
- Cấu trúc môi trường học tập: Môi trường học tập của trẻ được tổ chức rõ ràng và có cấu trúc để trẻ hiểu rõ nơi nào cần làm gì. Ví dụ, một góc có thể được chỉ định để học tập, một góc để ăn uống, và một góc để chơi.
- Phương pháp giảng dạy: Hỗ trợ trẻ giao tiếp bằng các công cụ trực quan như hình ảnh, bảng giao tiếp, thẻ hỗ trợ, bảng nội quy, biểu tượng… Những công cụ này không chỉ giúp trẻ dễ dàng hiểu và thực hiện các yêu cầu mà còn giúp trẻ biểu đạt mong muốn của mình một cách dễ dàng hơn khi ngôn ngữ lời nói gặp khó khăn.
Ngoài ra, phương pháp TEACCH còn sử dụng nhiều loại tài liệu trực quan như bảng hướng dẫn, kịch bản bằng hình, thẻ công việc… Để trẻ độc lập thực hiện các hoạt động và cần ít sự hỗ trợ từ giáo viên và cha mẹ nhất. Chính nhờ những công cụ này mà trẻ có cơ hội để phát triển kỹ năng tự lập mỗi ngày.
Nguyên tắc áp dụng phương pháp TEACCH
Để áp dụng TEACCH cần dựa trên một số nguyên tắc cơ bản:
- Cá nhân hóa: Mỗi trẻ tự kỷ và trẻ có khiếm khuyết về giao tiếp đều có nhu cầu, động lực và mức độ phát triển khác nhau. Do đó, một yêu cầu quan trọng trong chương trình TEACCH là: Các nội dung, chương trình, môi trường học đều được thiết kế riêng biệt cho từng trẻ.
- Cấu trúc rõ ràng: Môi trường học tập của TEACCH luôn có cấu trúc rõ ràng và có tổ chức, giúp trẻ dễ dàng hiểu được yêu cầu và nhiệm vụ và các em cần thực hiện.
- Trực quan hóa: Tất cả các công việc, hoạt động của trẻ đều được hỗ trợ bằng công cụ hình ảnh và lịch trình bằng hình ảnh giúp trẻ tự kỷ và những trẻ có suy yếu về ngôn ngữ, giao tiếp khác hiểu rõ hơn về trình tự các hoạt động trẻ sẽ phải thực hiện và mong đợi cần đạt.
- Sự tham gia của gia đình: Gia đình đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ quá trình học tập của trẻ tại nhà. Phụ huynh được hướng dẫn cách sử dụng lịch trình và các công cụ TEACCH tại nhà để hỗ trợ sự phát triển của trẻ.
Quy trình áp dụng phương pháp TEACCH cho trẻ tự kỷ
Trung tâm Nhân Hòa có hơn 15 năm ứng dụng và áp dụng phương pháp TEACCH để can thiệp cho trẻ tự kỷ và các trẻ có khó khăn về giao tiếp khác. Trung tâm thực hiện theo quy trình sau:
Đánh giá nhu cầu và khả năng của trẻ
Trung tâm Nhân Hòa luôn đặt việc đánh giá khả năng của trẻ lên hàng đầu. Chúng tôi tiến hành đánh giá kỹ lưỡng và toàn diện về trẻ ở tất các các lĩnh vực phát triển sau:
- Khả năng ngôn ngữ hiểu và ngôn ngữ diễn đạt
- Kỹ năng vận động thô và vận động tinh
- Khả năng nhận thức và tư duy
- Mức độ và các chức năng giao tiếp – tương tác xã hội
- Kỹ năng chơi
- Kỹ năng thích ứng của trẻ
Lập kế hoạch can thiệp cá nhân hóa
Dựa trên kết quả đánh giá, chuyên gia sẽ xây dựng chương trình can thiệp riêng cho từng trẻ. Kế hoạch bao gồm:
- Thiết kế môi trường học tập có cấu trúc cho trẻ dễ dàng tham gia.
- Xác định mục tiêu từng buổi làm việc, mục tiêu ngắn hạn mỗi 3 tháng và dài hạn trên 6 tháng.
- Lựa chọn công cụ, phương tiện hỗ trợ và các hoạt động học tập phù hợp với kỹ năng của từng trẻ.
Ví dụ: Với trẻ lăng xăng, dễ bị xao nhãng và khó tập trung, chúng tôi khuyến khích bố trí không gian học tập riêng biệt trong 1 phòng các nhân nhỏ với các đồ dùng đồ chơi được cất gọn trong tủ, hạn chế tối đa các yếu tố gây xao nhãng. Từ đó, giúp trẻ tập trung vào nhiệm vụ dễ dàng hơn.
Ví dụ hình ảnh góc học tập…
Theo dõi và điều chỉnh phương pháp TEACCH
Quá trình can thiệp được theo dõi và đánh giá thường xuyên:
- Ghi chép chi tiết về kết quả can thiệp và tiến bộ của trẻ hàng ngày
- Họp định kỳ với phụ huynh hàng tuần và hàng quý để cập nhật tình hình
- Điều chỉnh chương trình ngay khi cần thiết
Thách thức khi triển khai phương pháp TEACCH
Phương pháp TEACCH đã chứng minh hiệu quả trong hỗ trợ trẻ tự kỷ, nhưng quá trình thực hiện gặp nhiều thách thức. Đầu tiên, nó đòi hỏi thời gian và kiên nhẫn từ cả phụ huynh lẫn giáo viên. Phương pháp này yêu cầu sự đều đặn và nhất quán và trẻ phải tuân thủ chặt chẽ cấu trúc và lịch trình đã được thiết lập. Ngoài ra, việc tạo ra và duy trì môi trường học tập có cấu trúc là thử thách đối với cả gia đình và trường học.
TEACCH mang tính cá nhân hóa cao. Vì vậy, đội ngũ chuyên gia của Trung Tâm Nhân Hòa thiết kế riêng chương trình cho từng trẻ ngay từ đầu. Trong quá trình can thiệp, chuyên viên sẽ điều chỉnh chương trình phù hợp với mức độ độc lập và khả năng của trẻ, đồng thời hướng dẫn kịp thời cho phụ huynh cách hỗ trợ trẻ tại nhà.
Phương pháp này rất phù hợp với trẻ học trong môi trường hòa nhập. Từ kinh nghiệm thực tế tại Trung Tâm Nhân Hòa, sau một thời gian can thiệp nhiều trẻ dần biết tự lập kế hoạch, quản lý thời gian, sắp xếp công việc theo lịch biểu và giảm bớt lo âu khi đối diện với thay đổi khác.
Với nội quy rõ ràng giúp phụ huynh và giáo viên dễ dàng điều chỉnh hành vi của trẻ, mang lại nhiều tiến bộ rõ rệt trong quá trình phát triển của các em.
Câu hỏi thường gặp về phương pháp TEACCH
Phương pháp TEACCH có hiệu quả cho trẻ mấy tuổi?
Phương pháp TEACCH phù hợp cho trẻ từ 2-18 tuổi. Tuy nhiên, can thiệp càng sớm, hiệu quả càng cao. Độ tuổi vàng để áp dụng là 2-6 tuổi, khi khả năng tiếp thu của trẻ đang ở mức tốt nhất.
Thời gian cần thiết để thấy kết quả từ phương pháp TEACCH?
Thông thường, sau 3-6 tháng áp dụng đều đặn, phụ huynh có thể nhận thấy những tiến bộ đầu tiên của trẻ. Tuy nhiên, kết quả này còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố như mức độ tự kỷ của trẻ, sự phối hợp của gia đình và độ tuổi bắt đầu can thiệp.
Kết luận
Phương pháp TEACCH đã được chứng minh hiệu quả trong việc hỗ trợ trẻ tự kỷ phát triển trên thế giới. Tại Trung tâm Nhân Hòa, chúng tôi áp dụng phương pháp TEACCH để hỗ trợ trẻ tự kỷ phát triển toàn diện kỹ năng giao tiếp, học tập và các thói quen sinh hoạt hàng ngày. Trung tâm Nhân Hòa tin rằng, với sự kết hợp giữa chuyên môn của đội ngũ giáo viên và sự hỗ trợ của gia đình trẻ sẽ có cơ hội phát triển và hòa nhập tốt hơn.
