Bắt chước là một trong những kỹ năng quan trọng giúp trẻ nhỏ phát triển ngôn ngữ, giao tiếp và các kỹ năng xã hội. Tuy nhiên, ở trẻ tự kỷ, khả năng bắt chước thường gặp nhiều khó khăn hơn do sự khác biệt trong việc xử lý thông tin và tương tác xã hội. Bài viết này, Trung tâm Nhân Hòa xin giải đáp trẻ tự kỷ có biết bắt chước không? Và làm thế nào để dạy trẻ tự kỷ kỹ năng bắt chước.
Trẻ tự kỷ có biết bắt chước không?
Trẻ tự kỷ hoàn toàn biết bắt chước nhưng thường gặp khó khăn ở kỹ năng này. Điều này không có nghĩa là trẻ không biết bắt chước. Khả năng này tùy thuộc vào mức độ tự kỷ và kỹ năng riêng của từng trẻ.
Bắt chước là hành động làm theo mẫu từ người khác. Kỹ năng bắt chước ở trẻ tự kỷ có thể bắt đầu từ lời nói, cử chỉ, nét mặt hoặc âm thanh. Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ bình thường thường dễ dàng bắt chước người khác một cách tự nhiên.
Ở trẻ tự kỷ ít khi chủ động bắt chước hơn. Các nghiên cứu và thực tế cho thấy trẻ tự kỷ học kỹ năng bắt chước chậm hơn so với trẻ bình thường, nhất là vào khoảng 2 – 3 tuổi.
Các phương pháp dạy trẻ tự kỷ bắt chước hiệu quả
Để giúp trẻ tự kỷ học bắt chước một cách nhanh chóng và hiệu quả, có một số phương pháp giáo dục đặc biệt, can thiệp sớm có thể được áp dụng. Ở Trung tâm Nhân Hòa, các phương pháp bắt chước được sử dụng để hỗ trợ khả năng vui chơi, duy trì giao tiếp bằng mắt và phát triển các kỹ năng xã hội.
Dưới đây là các phương pháp dạy trẻ tự kỷ bắt chước:
1. Phương pháp Mô hình hóa (Modeling)
Mô hình hóa là cách người lớn hoặc bạn bè làm mẫu để trẻ quan sát và làm theo.
Ví dụ, khi dạy trẻ chào hỏi, người lớn sẽ nói “xin chào” và vẫy tay. Sau đó khuyến khích trẻ bắt chước hành động này. Khen ngợi khi trẻ làm đúng sẽ giúp trẻ tự tin và học nhanh hơn.
2. Phương pháp Huấn luyện khởi đầu (Prompting)
Huấn luyện khởi đầu là cung cấp gợi ý để trẻ thực hiện hành động. Gợi ý này có thể bằng lời nói hoặc giúp đỡ trực tiếp bằng cách cầm tay trẻ.
Ví dụ, để dạy trẻ đánh răng, người lớn hướng dẫn tay trẻ thực hiện từng động tác. Dần dần, trẻ có thể tự làm mà không cần hỗ trợ.
3. Phương pháp Phân tích hành vi ứng dụng (ABA)
Phân tích Hành vi ứng dụng (ABA) chia các hành vi thành các bước nhỏ dễ học. Mỗi khi trẻ hoàn thành một bước, trẻ sẽ được khen thưởng như nhận đồ chơi yêu thích hoặc lời động viên.
Ví dụ, để dạy trẻ tự kỷ bắt chước vỗ tay, người hướng dẫn sẽ bắt đầu bằng động tác đưa hai tay lại gần nhau, sau đó vỗ nhẹ và tăng dần. Việc khen thưởng từng bước giúp trẻ dễ học và muốn thực hiện nhiều hơn.
4. Phương pháp Trò chơi tương tác (Interactive Play)
Trò chơi tương tác giúp trẻ học bắt chước một cách tự nhiên và vui vẻ. Khi chơi, trẻ sẽ học được các hành động như ném bóng, xếp khối hoặc chơi giả vờ.
Ví dụ, tại Trung tâm Nhân Hòa, khi trẻ thích chơi xe ô tô, giáo viên sẽ chơi cùng trẻ, nương theo trẻ và mở rộng cách chơi. Người lớn làm mẫu hành động chơi, trẻ quan sát và bắt chước theo. Khi trẻ làm đúng, giáo viên khen ngợi và vui vẻ tương tác với trẻ.
Phụ huynh có thể tham khảo video dạy trẻ tự kỷ học qua bắt trước dưới đây:
Phát triển kỹ năng bắt chước cho trẻ tự kỷ
Các trò chơi dạy trẻ tự kỷ học bắt chước
- Bắt chước động tác: Thầy cô thực hiện các động tác đơn giản như vẫy tay, vỗ tay, gật đầu, hoặc nhảy lên. Sau đó, khuyến khích trẻ bắt chước lại những động tác đó. Bắt đầu từ các động tác đơn giản và dần nâng cao lên những động tác phức tạp hơn.
- Trò chơi “gương soi”: Thầy cô và trẻ ngồi đối diện nhau. Thầy cô làm các động tác, biểu cảm khuôn mặt hoặc sử dụng cử chỉ và yêu cầu trẻ tự kỷ bắt chước làm giống như một chiếc gương phản chiếu. Bạn có thể bắt đầu với các biểu cảm đơn giản như cười, cau mày, hoặc chu môi.
- Chơi giả vờ: Sử dụng các đồ chơi mô phỏng như búp bê, xe ô tô, nhà bếp mini. Giáo viên thực hiện các hành động như cho búp bê ăn, lái xe ô tô, hoặc nấu ăn, sau đó yêu cầu trẻ làm theo. Thầy cô có thể làm một hành động trước và khuyến khích trẻ thực hiện lại. Chơi giả vờ (tưởng tượng) cũng là một trong những trò chơi phát triển ngôn ngữ rất hiệu quả cho bé.
- Múa phụ họa theo bài hátMục tiêu: Giúp trẻ kết hợp vận động cơ thể với ngôn ngữ.
Cách làm: Chọn bài hát thiếu nhi có các động tác đơn giản. Hướng dẫn trẻ làm theo các động tác khi nghe bài hát.
- Chơi tô màu hoặc vẽ tranh theo mẫu: Người lớn vẽ hoặc tô màu một hình đơn giản (ví dụ như một ngôi nhà hoặc mặt trời) và sau đó khuyến khích trẻ làm theo. Bắt đầu từ những hình vẽ đơn giản và tăng dần độ khó.
Bài tập phát triển kỹ năng bắt chước cho trẻ tự kỷ
Dưới đây là 10 bài tập giúp trẻ tự kỷ phát triển kỹ năng bắt chước. Các bài tập phù hợp với độ tuổi, giúp trẻ cải thiện khả năng giao tiếp và tương tác xã hội:
1. Bắt chước âm thanh
- Mục tiêu: Trẻ học bắt chước âm thanh và từ đơn giản.
- Cách làm: Phát ra những âm thanh như “bùm bùm”, “phù phù”. Khuyến khích trẻ lặp lại.
2. Cử động miệng và lưỡi
- Mục tiêu: Phát triển vận động miệng để hỗ trợ ngôn ngữ.
- Cách làm: Làm các động tác như mở miệng, chu môi, lè lưỡi. Khuyến khích trẻ làm theo. Dùng gương để trẻ dễ quan sát và bắt chước.
3. Sử dụng dụng cụ hàng ngày
- Mục tiêu: Dạy trẻ dùng các vật dụng quen thuộc.
- Cách làm: Dùng thìa, cốc, bóng và làm mẫu cách sử dụng. Sau đó yêu cầu trẻ làm theo.
4. Chơi với búp bê
- Mục tiêu: Phát triển kỹ năng chơi giả vờ và tương tác.
- Cách làm: Làm mẫu hành động như cho búp bê ăn, lau mặt. Khuyến khích trẻ lặp lại các hành động này.
5. Biểu cảm khuôn mặt
- Mục tiêu: Trẻ học cách nhận biết và thể hiện cảm xúc.
- Cách làm: Làm các biểu cảm như cười, buồn, ngạc nhiên. Khuyến khích trẻ quan sát và bắt chước theo bạn.
Vai trò của bắt chước trong can thiệp trẻ tự kỷ
Trẻ tự kỷ học bắt chước là rất quan trọng và đóng góp lớn vào quá trình phát triển kỹ năng giao tiếp, xã hội, và hành vi của trẻ. Dưới đây là những vai trò chính của việc bắt chước trong quá trình can thiệp:
- Phát triển kỹ năng giao tiếp
- Tăng cường kỹ năng xã hội
- Cải thiện khả năng học tập
- Phát triển kỹ năng tự chăm sóc
- Xây dựng nền tảng cho các kỹ năng phức tạp hơn
Lời kết
Trên đây Trung tâm Nhân Hòa đã giải đáp câu hỏi trẻ tự kỷ có biết bắt chước không. Để hỗ trợ trẻ tự kỷ phát triển kỹ năng bắt chước và học hỏi, cần có sự kiên nhẫn, phương pháp phù hợp và môi trường hỗ trợ tích cực từ gia đình và giáo viên. Bắt chước cũng góp phần quan trọng trong sự phát triển ngôn ngữ và các kỹ năng cho trẻ. Khi thấy trẻ chậm chạp trong học tập và bắt chước các kỹ năng mới, ba mẹ hãy liên hệ các cơ sở Trung tâm Nhân Hòa để trẻ được can thiệp tiến bộ.
