Trẻ tự kỷ có thể gặp nhiều khó khăn trong cuộc sống, sinh hoạt và học tập nếu không được hỗ trợ kịp thời. Can thiệp sớm cho trẻ tự kỷ là một giải pháp quan trọng để giúp trẻ phát triển các kỹ năng và hòa nhập tốt hơn với xã hội.
Hãy cùng Trung tâm Nhân Hòa tìm hiểu tại sao phải can thiệp sớm cho trẻ tự kỷ, tầm quan trọng và các phương pháp can thiệp giúp trẻ tiến bộ về nhiều mặt.
Can thiệp sớm trẻ tự kỷ là gì?
Can thiệp trẻ tự kỷ là quá trình áp dụng các phương pháp và kỹ thuật chuyên biệt nhằm hỗ trợ trẻ mắc rối loạn phổ tự kỷ phát triển các kỹ năng cần thiết trong cuộc sống. Mục tiêu chính của can thiệp sớm là giúp trẻ cải thiện khả năng giao tiếp, tương tác xã hội và giảm thiểu các hành vi bất thường.
Can thiệp sớm cho trẻ tự kỷ đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ trẻ phát triển kỹ năng và hòa nhập với cộng đồng. Quá trình này không chỉ giúp trẻ mà còn hỗ trợ gia đình hiểu rõ hơn về tình trạng của con và cách thức đồng hành cùng con.
Tại sao phải can thiệp sớm cho trẻ tự kỷ?
Can thiệp sớm cho trẻ tự kỷ là yếu tố then chốt quyết định sự tiến bộ trong quá trình phát triển. Can thiệp sớm nhằm tận dụng “thời gian vàng” của não bộ: Não bộ trẻ nhỏ có tính dẻo dai cao, dễ dàng tiếp thu và hình thành và phát triển các kỹ năng mới như:
- Phát triển lời nói – ngôn ngữ – tương tác giao tiếp: Đây là một trong những suy yếu cốt lõi của trẻ tự kỷ
- Phát triển hành vi tích cực: Can thiệp kịp thời giúp hạn chế sự hình thành và củng cố của các hành vi không mong muốn.
- Tăng cơ hội hòa nhập: Trẻ được can thiệp sớm có khả năng phát triển các kỹ năng xã hội tốt hơn, từ đó dễ dàng hòa nhập với môi trường xung quanh.
- Giảm gánh nặng cho gia đình và xã hội: Can thiệp sớm giúp trẻ tự kỷ trở nên độc lập hơn, giảm bớt áp lực chăm sóc lâu dài cho gia đình và xã hội.
Bằng chứng về hiệu quả can thiệp sớm cho trẻ tự kỷ.
Trung tâm Nhân Hòa xin gửi đến quý phụ huynh hai nghiên cứu khoa học được triển khai nghiên cứu nghiêm túc và có kết quả đáng tin cậy để làm bằng chứng về hiệu quả can thiệp sớm mang lại cho trẻ tự kỷ.
Nghiên cứu 1: Vào năm 2004, một nghiên cứu kéo dài 5 năm được thực hiện bởi nhóm giáo sư tiến sĩ ở Đại học Washington (UW) ở Seattle, dẫn đầu là Geraldine Dawson -Tiến sĩ, giám đốc khoa học của Autism Speaks và Sally Rogers – giáo sư khoa tâm thần học và khoa học hành vi và là nhà nghiên cứu tại Viện MIND UC Davis ở Sacramento, California. Nghiên cứu này tập trung làm rõ những cải thiện đáng kể mà can thiệp sớm đem lại cho trẻ tự kỷ trong lĩnh vực: IQ, giao tiếp và tương tác xã hội [1].
Đối tượng được nghiên cứu là 48 trẻ trong độ tuổi từ 18 – 30 tháng tuổi. Trẻ sẽ được chia thành 2 nhóm nghiên cứu:
- Nhóm 1: Trẻ sẽ được học 20 giờ can thiệp một tuần với các chuyên gia, và 5 giờ/ tuần với cha mẹ – nhóm cha mẹ này đã được đào tạo bởi chuyên gia về tự kỷ. Phương pháp được áp dụng: Mô hình can thiệp sớm DENVER, kết hợp các phương pháp giảng dạy phân tích hành vi ứng dụng (ABA) với các phương pháp tiếp cận ‘dựa trên phát triển mối quan hệ’ (relationship-based approaches)
- Nhóm 2: Trẻ em trong nhóm thứ hai được giới thiệu đến các chương trình dựa trên cộng đồng để trị liệu.
Khi kết thúc nghiên cứu – Ngày 29 tháng 11 năm 2009, Kết quả được đưa ra đó là:
- Chỉ số IQ của trẻ em trong nhóm 1 đã tăng trung bình khoảng 18 điểm, trong khi ở nhóm còn lại điểm IQ chỉ tăng trung bình 4 điểm.
- Về ngôn ngữ tiếp thu (nghe và hiểu): Nhóm 1: Các trẻ tăng gần 18 điểm so với mức tăng khoảng 10 điểm ở nhóm 2.
Và cuối cùng, có 7 trẻ em trong nhóm 1 đã có đủ sự cải thiện về các kỹ năng tổng thể để đảm bảo thay đổi chẩn đoán từ Rối loạn phổ tự kỷ sang tình trạng nhẹ hơn được gọi là ‘rối loạn phát triển lan tỏa không biệt định’ hoặc PDD-NOS. Trong khi đó, ở nhóm 2: Chỉ có 1 trẻ trong nhóm can thiệp dựa vào cộng đồng có sự thay đổi kết quả chẩn đoán.
Nghiên cứu 2: Một nghiên cứu khác được công bố vào tháng 1 năm 2023, được thực hiện bởi nhóm các nhà khoa học thần kinh, ngôn ngữ học và Bác sĩ nhi khoa Serbia, được tài trợ từ Bộ Giáo dục, Phát triển Khoa học và Công nghệ Cộng hòa Serbia và Khoa học Y tế, Đại học Kragujevac [2].
Nghiên cứu này nhằm làm rõ sự khác biệt về kết quả can thiệp đối với từng độ tuổi can thiệp khác nhau.
Đối tượng nghiên cứu được chia thành 2 nhóm: Nhóm trẻ được chọn là trẻ đã được chẩn đoán mắc rối loạn phổ tự kỷ bởi bác sĩ tâm thần và đồng thời không đi kèm các rối loạn khác: rối loạn thần kinh, khiếm khuyết về thị lực, thính lực hoặc vận động.
- Nhóm 1: Trẻ từ 36- 47 tháng tuổi, số lượng: 13 trẻ,
- Nhóm 2: Trẻ từ 48 – 60 tháng tuổi, số lượng: 16 trẻ
Thời gian thực hiện trong 12 tháng. Đầu tiên, các trẻ tham gia sẽ được đánh giá bằng Thang đánh giá tự kỷ Gilliam (GARS-3) và Thang phát triển ngôn ngữ và lời nói ước tính (ESLD) của Thang đánh giá khả năng tâm sinh lý của trẻ em (Estimated Speech and Language Development), sau 12 tháng can thiệp trẻ sẽ được đo lại bằng 2 thang đo trên 1 lần nữa để xem xét kết quả.
Các trẻ tham gia sẽ được can thiệp 16 giờ mỗi tuần và được can thiệp bằng các liệu pháp sau:
- Liệu pháp ngôn ngữ – lời nói: do nhà Âm ngữ trị liệu thực hiện
- Liệu pháp tích hợp giác quan: do nhà giáo dục đặc biệt – nhà trị liệu tích hợp giác quan thực hiện
- Liệu pháp nghề nghiệp: do nhà giáo dục đặc biệt – nhà trị liệu nghề nghiệp thực hiện
- Tư vấn gia đình: do nhà tâm lý học thực hiện.
Kết quả: Kết quả sẽ chỉ rõ những sự thay đổi ở các chỉ số về ngôn ngữ được đo bằng thang ESLD, các chỉ số mang tính suy yếu cốt lõi ở trẻ Tự kỷ được đo bằng thang GARS-3 (Hành vi rập khuôn, Tương tác xã hội, giao tiếp, các vấn đề về cảm xúc).
Đối với ngôn ngữ (ESLD) chỉ số càng cao, chứng tỏ ngôn ngữ càng tiến bộ.
Đối với các chỉ số thể hiện suy yếu cốt lõi ở trẻ tự kỷ GARS-3, chỉ số càng cao thể hiện trẻ có nhiều biểu hiện của tự kỷ, và ngược lại, chỉ số thấp thể hiện biểu hiện đang giảm dần. ( Điểm: 0-54: Không có triệu chứng của Tự kỷ, 55-70: Tự kỷ mức độ 1; 71-100: Tự kỷ mức độ 2; Điểm hơn 101: Tự kỷ mức 3)
Từ bảng kết quả có thể thấy ở nhóm tuổi nhỏ hơn trẻ có nhiều tiến bộ hơn nhóm trẻ lớn, thậm chí chỉ số về giao tiếp ở trẻ lớn gần như không thay đổi sau 12 tháng can thiệp tích cực. Điều này cho thấy can thiệp sớm có tác động tích cực đến sự phát triển của trẻ, kết quả cho thấy rằng ngay cả khi chênh lệch độ tuổi là một năm, tức là giữa trẻ 3 tuổi và trẻ 4 tuổi, vẫn có sự khác biệt về hiệu quả điều trị. Nhóm nghiên cứu cho rằng:
⇒ Nhìn vào kết quả của 2 nghiên cứu trên: Chúng ta có thể thấy độ tuổi can thiệp càng sớm thì kết quả thay đổi sẽ càng rõ rệt và lạc quan. Về phương pháp có thể thấy các phương pháp can thiệp kết hợp, đa ngành sẽ tối ưu và cải thiện tốt cho trẻ tự kỷ.
Ở Trung Tâm Nhân Hòa chúng tôi có các chuyên viên chuyên ngành tâm lý, âm ngữ trị liệu, giáo dục đặc biệt, phục hồi chức năng,… sẵn sàng hỗ trợ trẻ trên đa lĩnh vực để trẻ có thể phát triển tốt nhất các khả năng vốn có của con.
Các phương pháp can thiệp sớm cho trẻ tự kỷ
Can thiệp sớm cho trẻ tự kỷ thường cần kết hợp nhiều phương pháp khác nhau nhằm phát triển các kỹ năng suy yếu
Can thiệp ngôn ngữ và giao tiếp cho trẻ tự kỷ
Phát triển ngôn ngữ và giao tiếp là một trong những mục tiêu quan trọng nhất trong can thiệp trẻ tự kỷ. Tại Trung tâm Nhân Hòa, chúng tôi sử dụng:
- Liệu pháp ngôn ngữ trị liệu
- Phát triển ngôn ngữ tự nhiên qua chơi đùa
- Phương pháp AAC: giao tiếp tăng cường và thay thế
- Phương pháp PECS: giao tiếp qua hình ảnh
Ví dụ: Một trẻ không nói được có thể được dạy sử dụng bảng hình ảnh để chỉ ra nhu cầu của mình, như khi muốn uống nước, trẻ có thể chỉ vào hình ly nước.
Phương pháp can thiệp hành vi
Phương pháp can thiệp hành vi, đặc biệt là Applied Behavior Analysis (ABA), là một trong những phương pháp được sử dụng rộng rãi nhất trong can thiệp trẻ tự kỷ. Tại Trung tâm Nhân Hòa, chúng tôi áp dụng ABA với các đặc điểm sau:
- Giảm thiểu hành vi không phù hợp, thay thế bằng các hành vi tích cực
- Sử dụng các phần thưởng để khuyến khích hành vi mong muốn
- Chia nhỏ các kỹ năng phức tạp thành các bước đơn giản, dễ học
Phương pháp giáo dục đặc biệt
Giáo dục đặc biệt là một phần quan trọng trong quá trình can thiệp sớm trẻ tự kỷ. Tại Trung tâm Nhân Hòa, chúng tôi áp dụng:
- Lên mục tiêu giáo dục cá nhân hóa phù hợp với suy yếu của trẻ
- Môi trường học tập có cấu trúc và dễ dự đoán (TEACCH)
- Sử dụng các công cụ hỗ trợ trực quan
- Tích hợp các kỹ năng học tập với kỹ năng sống hàng ngày
Can thiệp xã hội và tương tác
Phát triển kỹ năng xã hội là một thách thức lớn đối với trẻ tự kỷ. Tại Trung tâm Nhân Hòa, chúng tôi áp dụng:
- Nhóm kỹ năng xã hội
- Trò chơi có cấu trúc để thực hành tương tác
- Mô hình hóa và huấn luyện các hành vi xã hội phù hợp
- Sử dụng những câu chuyện xã hội cho trẻ tự kỷ (social stories)
Lợi ích của can thiệp sớm cho trẻ tự kỷ
Các nghiên cứu về can thiệp sớm cho trẻ tự kỷ đã chứng minh hiệu quả của việc can thiệp giúp trẻ cải thiện nhiều kỹ năng.
Phát triển ngôn ngữ và khả năng giao tiếp
Can thiệp sớm đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển kỹ năng giao tiếp và ngôn ngữ cho trẻ tự kỷ. Thông qua can thiệp chúng tôi đã chứng kiến nhiều trường hợp trẻ có tiến bộ đáng kể:
- Mở rộng vốn từ và khả năng diễn đạt lời nói
- Cải thiện khả năng hiểu và tuân theo chỉ dẫn
- Phát triển ngôn ngữ cử chỉ (như giao tiếp mắt, chỉ tay, gật lắc đầu,…)
Ví dụ: Một bé trai 4 tuổi khi mới đến Trung tâm Nhân Hòa chỉ có thể nói được vài từ đơn. Sau 6 tháng can thiệp, bé đã có thể sử dụng các câu ngắn để bày tỏ nhu cầu và cảm xúc của mình.
Tăng cường kỹ năng xã hội
Can thiệp trẻ tự kỷ sớm giúp trẻ phát triển các kỹ năng xã hội cần thiết:
- Tăng cường tương tác giao tiếp với bạn bè và người lớn
- Hiểu sự luân phiên, theo luật lệ
- Phát triển khả năng chơi và hợp tác với người khác
- Chuẩn bị các kỹ năng tiền học đường
- Cách tôn trọng, thấu hiểu người khác
Khi can thiệp cá nhân giúp trẻ đạt được các kỹ năng tốt hơn, trẻ được chuyển sang hoạt động nhóm để trẻ có cơ hội thực hành các kỹ năng xã hội trong môi trường an toàn và được hỗ trợ.
Phát triển hành vi và cảm xúc
Can thiệp sớm cũng đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ phát triển cảm xúc và kiểm soát hành vi cho trẻ tự kỷ:
- Điều chỉnh và kiểm soát cảm xúc của bản thân
- Giảm thiểu các hành vi gây rối hoặc tự kích thích
- Tăng cường khả năng tự kiểm soát và độc lập
Tại Trung tâm Nhân Hòa, chúng tôi sử dụng các phương pháp như bảng cảm xúc và kỹ thuật thư giãn để giúp trẻ học cách đối phó với những thay đổi trong môi trường và cảm xúc của bản thân.
Phát triển thể chất – vận động
Nhiều trẻ em tự kỷ có sức khỏe thể chất và vận động kém hơn các bạn cùng độ tuổi. Chương trình can thiệp sẽ giúp trẻ tự kỷ phát triển thể chất thông qua phát triển vận động tinh, vận động thô, kỹ năng xã hội
Ngoài ra, trong quá trình can thiệp sớm cho trẻ tự kỷ còn hướng dẫn trẻ cách tự đi vệ sinh, mặc quần áo, đi giày. Một số trẻ gặp khó khăn trong ăn uống như nhai, sử dụng ống hút, ăn các thức ăn cần xay nhuyễn trong quá trình can thiệp các thầy cô hướng dẫn trẻ và gia đình ăn uống tốt hơn.
Kết luận
Can thiệp sớm cho trẻ tự kỷ đóng vai trò quan trọng cho sự phát triển của trẻ, giúp trẻ phát triển ngôn ngữ, kiểm soát hành vi và hòa nhập tốt hơn. Để can thiệp đạt hiệu quả, việc khám – chẩn đoán kỹ lưỡng ban đầu để xác định đúng suy yếu cốt lõi và áp dụng phương pháp can thiệp phù hợp sẽ giúp trẻ tiến bộ nhanh hơn.
Nếu bạn đang tìm kiếm sự hỗ trợ chuyên nghiệp trong can thiệp trẻ tự kỷ, Trung tâm Nhân Hòa luôn sẵn sàng đồng hành cùng bạn và gia đình. Hãy liên hệ với chúng tôi để được tư vấn miễn phí, khám đánh giá kỹ lưỡng và can thiệp cho trẻ hiệu quả.
Nguồn tham khảo:
[1] SEATTLE WASH. (2009); Study Finds Early Intervention Highly Effective[2] Slavica Maksimović và cộng sự (2023); Importance of Early Intervention in Reducing Autistic Symptoms and Speech–Language Deficits in Children with Autism Spectrum Disorder
