Chậm nói là một trong những vấn đề phát triển ngôn ngữ phổ biến nhất với khoảng 5-10% trẻ em mắc phải, theo nghiên cứu của Đại học Michigan (Hoa Kỳ). Trẻ chậm nói có nguy cơ gặp các rối loạn phát triển ảnh hưởng đến học tập và kết nối xã hội. Vậy trẻ chậm nói là như thế nào? Nguyên nhân trẻ chậm nói từ đâu? Dạy bé chậm nói như thế nào là hiệu quả?
Trẻ chậm nói là gì?
Trẻ chậm nói là sự hạn chế trong khả năng giao tiếp lời nói, trẻ chưa đạt được các mốc phát triển ngôn ngữ theo độ tuổi. Khi trẻ chậm hơn 30% so với các bạn thì bé cần được đi khám, Test và can thiệp hỗ trợ.
Nhiều trường hợp các bé chậm nói có khả năng nghe, hiểu và phản xạ theo yêu cầu tốt. Nhưng môi trường ít giao tiếp, thiếu sự tương tác hàng ngày dẫn đến trẻ có vốn từ vựng ít ỏi – khó khăn khi nói hoặc chưa biết nói được gì. Một số trường hợp chậm nói liên quan đến các rối loạn phát triển thần kinh, ảnh hưởng lớn đến khả năng tương tác và giao tiếp của trẻ.
Nguyên nhân bé chậm nói
Có 3 nhóm nguyên nhân phổ biến chính gây ra tình trạng chậm nói ở trẻ, bao gồm: Nguyên nhân bệnh lý, nguyên nhân rối loạn phát triển và yếu tố môi trường. Cụ thể như sau:
1. Nguyên nhân bệnh lý
Có rất nhiều dị tật, bệnh lý thực thể dẫn đến trẻ bị hạn chế trong khả năng giao tiếp:
- Dị tật miệng: bao gồm các vấn đề ở lưỡi và vòm miệng khiến việc phát âm của trẻ bị cản trở. Ví dụ: hở hàm ếch, dính thắng lưỡi,…
- Vấn đề vận động cơ miệng: Nhiều bé chậm nói không thể vận động cơ miệng để phát âm như bình thường do vùng não chịu trách nhiệm về lời nói gặp vấn đề. Điều này gây khó khăn cho việc phối hợp môi, lưỡi và hàm để tạo ra âm thanh lời nói.
- Thính giác: Các vấn đề như khiếm thính, viêm tai giữa làm giảm khả năng nghe có thể ảnh hưởng đến khả năng nói của trẻ.
2. Bé chậm nói do mắc rối loạn phát triển thần kinh
Các rối loạn phát triển hoặc khuyết tật ảnh hưởng đến khả năng nói của trẻ như:
- Rối loạn phổ tự kỷ
- Chậm phát triển trí tuệ và ngôn ngữ
- Rối loạn ngôn ngữ
- Bại não
- Các hội chứng khác
3. Nguyên nhân do môi trường ít giao tiếp
Hiện tượng chậm nói đơn thuần do môi trường thiếu tương tác, kích thích phát triển ngôn ngữ. Việc thiếu môi trường để con học nói có thể do các yếu tố:
- Ba mẹ hoặc người chăm sóc không giao tiếp nhiều với con
- Trẻ xem nhiều tivi, điện thoại, ít tương tác qua lại
- Trẻ ít tiếp xúc với bạn bè cùng trang lứa
- Ba mẹ hoặc ông bà hiểu ý trẻ nhanh và đáp ứng ngay cho trẻ, làm giảm cơ hội trẻ tập nói
Một khảo sát lớn tại Đan Mạch cho thấy nếu trẻ dùng thiết bị di động ≥1 giờ/ngày thì nguy cơ ảnh hưởng đến ngôn ngữ và lời nói tăng khoảng 19 – 46% so với trẻ không tiếp xúc [1]
Nhận biết trẻ chậm nói theo độ tuổi
Khi trẻ càng lớn, biểu hiện chậm nói sẽ càng rõ ràng. Tuy nhiên việc dạy trẻ khi lớn lại khó khăn hơn so với việc phát hiện và can thiệp sớm từ khi trẻ còn nhỏ. Để tránh bỏ lỡ “thời gian vàng” can thiệp chậm nói cho trẻ, các bố mẹ nên lưu ý những dấu hiệu sau:
Trẻ 12 tháng tuổi:
- Trẻ không biết sử dụng cử chỉ đơn giản (vẫy tay, gật đầu, …)
- Ít giao tiếp mắt
- Không bắt trước những từ đơn giản
- Không cố gắng giao tiếp bằng âm thanh khi cần sự giúp đỡ
- Chưa bập bẹ được ba-ba, ma-ma
Trẻ 18 tháng tuổi
- Không bắt chước âm thanh và lời nói của người khác
- Chưa nói được ít nhất 4 – 6 từ
- Không nói những từ đơn lẻ
Trẻ 2 tuổi
- Chưa nói được khoảng 50 từ khác nhau
- Nói câu ngắn 2 đến 4 từ
- Bắt trước và tạo ra từ một cách tự nhiên
- Nhận biết và nói tên màu sắc
- Khả năng hiểu lời kém và chưa biết làm theo yêu cầu
- Nói linh tinh từ không rõ nghĩa
Trẻ 3 tuổi
- Chưa nói được câu ngắn 3 – 5 từ
- Khả năng hiểu và diễn đạt lời nói kém
- Người nghe khó hiểu 50% từ
- Thường xuyên nhại lời, lặp lại lời nói
Trẻ 4 tuổi chậm nói:
Với trẻ 4 tuổi bình thường, hầu hết những câu từ phát âm ra đều có ý nghĩa và mức độ rõ ràng đã tiếp cận được gần mức độ người lớn khiến ngay cả với những người lạ cũng có thể hiểu trẻ đang nói gì. Nếu bé 4 tuổi không làm được điều này, có nghĩa là trẻ đang chậm phát triển ngôn ngữ, lời nói.
Khi nào cần đưa bé đi khám chậm nói
Khi trẻ 18 tháng chưa biết nói từ nào, 24 tháng nói được dưới 20 từ, trẻ 3 tuổi chưa nói được từ đôi, câu đơn giản thì đây là dấu hiệu bé chậm nói cần cho trẻ đi khám và can thiệp sớm.
Ngoài ra, nếu trẻ có các dấu hiệu sau, có thể mắc các rối loạn phát triển. Cha mẹ nên cho trẻ đi khám và can thiệp sớm giúp trẻ phát triển ngôn ngữ.
- Trẻ ít giao tiếp mắt, sử dụng cử chỉ
- Không đáp ứng với tên gọi
- Không hứng thú với giao tiếp, bé không chịu nói theo từ được dạy
- Quan tâm bất thường với đồ vật
- Trẻ có các hành vi kém tập trung, chú ý ngắn
- Bé chậm nói hơn 30% so với các mốc ngôn ngữ trung bình
- Chậm phát triển toàn diện về ngôn ngữ, nhận thức và vận động
Khám bé chậm nói ở đâu?
Phụ huynh nên cho bé đi khám chậm nói ở các bệnh viện nhi, như bệnh viện Nhi Trung Ương, Nhi Đồng 1, Nhi Đồng 2, các phòng khám tâm lý- thần kinh hoặc các trung tâm can thiệp sớm. Dưới đây là một số gợi ý cho từng trường hợp:
Bệnh viện Nhi: Ba mẹ nên đưa trẻ đi gặp bác sĩ tại bệnh viện Nhi khoa nếu nghi ngờ trẻ có những vấn đề bệnh lý thực thể như: hở hàm ếch, khiếm thính, dính thắng lưỡi,… gây ra tình trạng chậm nói. Khi đã giải quyết các vấn đề thực thể này, đây mới là bước quan trọng để trẻ có thể phát triển khả năng ngôn ngữ một cách bình thường.
Trung tâm can thiệp sớm: Nếu bé chậm nói nhiều hơn các bạn cùng độ tuổi, bé chưa nói được từ nào khi 18 tháng hoặc có các dấu hiệu của rối loạn phát triển như tự kỷ, khuyết tật trí tuệ,… Ba mẹ nên đưa bé đến các phòng khám nhi khoa phát triển, phòng khám tâm lý – thần kinh hoặc trung tâm can thiệp sớm như Nhân Hòa. Các bác sĩ, chuyên gia tâm lý, ngôn ngữ trị liệu sẽ đánh giá dựa trên tình trạng cụ thể, từ đó giúp bé phát triển khả năng ngôn ngữ một cách hiệu quả và nhanh chóng.
Cách dạy bé chậm nói hiệu quả
Cách dạy bé chậm nói hiệu quả nhất là kết hợp giữa việc đưa con đến trung tâm học can thiệp và dạy trẻ tập nói tại nhà, điều trị bệnh lý (nếu có).
Dạy trẻ chậm nói tại nhà
Ba mẹ nên tạo cho trẻ một môi trường kích thích ngôn ngữ, thường xuyên giao tiếp, nói chuyện, đọc sách và tương tác với trẻ chậm nói. Ba mẹ nên sử dụng những từ, câu đơn giản, rõ ràng và phù hợp với lứa tuổi của trẻ để bé có thể hiểu và tương tác lại tích cực hơn.
Khi dạy, phụ huynh nên khen ngợi, cổ vũ khi trẻ nói được từ mới nào đó. Hãy kiên nhẫn, không trách móc trẻ khi lỡ nói hoặc phát âm sai, mọi lỗ lực tập nói của trẻ nên được khuyến khích.
Trung tâm Nhân Hòa chia sẻ các tài liệu, video hướng dẫn ba mẹ cách dạy bé chậm nói ở nhà:
- Mô hình ngôi nhà giao tiếp, các kỹ năng tiền ngôn ngữ cho trẻ
- Video các kỹ thuật dạy trẻ chậm nói tự kỷ
- Video cách chơi với trẻ chậm nói tự kỷ
- Sách ngôn ngữ và các hoạt động hàng ngày
- Sách dạy trẻ chậm nói hiệu quả ba mẹ nên biết
- Cách dạy bé bật âm
Điều trị bệnh lý
Nếu trẻ chậm nói do bị các bệnh lý về tai, mũi, họng, ba mẹ nên đưa trẻ điều trị theo chỉ định của bác sĩ. Việc điều trị các bệnh lý dứt điểm sẽ tạo tiền đề để trẻ cải thiện khả năng nghe, hiểu và học hỏi ngôn ngữ.
Cho bé chậm nói học ở trung tâm can thiệp sớm
Nếu bé chậm nói do có rối loạn ngôn ngữ hoặc rối loạn phát triển, phụ huynh nên đưa bé đến các cơ sở can thiệp sớm uy tín như trung tâm Nhân Hoà tại TP.HCM. Tại đây, trẻ sẽ được đánh giá và thiết kế kế hoạch can thiệp cá nhân hóa bởi các chuyên gia tâm lý giàu kinh nghiệm. Trung tâm dạy các bé chậm nói theo hình thức can thiệp 1 cô : 1 trò, áp dụng các phương pháp ngôn ngữ trị liệu,… Giúp trẻ hiểu lời, mở rộng vốn từ, phát âm lời nói một cách nhanh chóng.
Đặc biệt khi bé chậm nói can thiệp tại trung tâm Nhân Hòa, cha mẹ có thể vào học cùng con để hỗ trợ phát triển ngôn ngữ trẻ tại gia đình.
Trung tâm dạy trẻ chậm nói Nhân Hòa
Trung tâm Nhân Hòa dạy trẻ chậm nói đơn thuần và trẻ gặp các rối loạn phát triển như tự kỷ chậm nói ở TpHCM. Trung tâm test bé chậm nói kỹ lưỡng trong khoảng 1 giờ để phát hiện rõ các vấn để của con. Đội ngũ chuyên gia tâm lý, các thầy cô giáo dạy trẻ tận tình giúp con phát triển ngôn ngữ được tốt nhất.
Cha mẹ hãy liên hệ với các cơ sở Trung tâm Nhân Hòa để được tư vấn và dạy trẻ tiến bộ.
Địa chỉ Trung tâm Nhân Hòa:- Trụ sở chính: Số 16, đường số 18, Phường 8, quận Gò Vấp, TpHCM
- CS2: Số 58, Đ. Thiên Phước, Phường 9, quận Tân Bình, TpHCM
- CS3: 363/19 Lê Thị Hà, Tân Xuân, Hóc Môn, Tp HCM
- CS4: A29, Đ. Tô Ký, P Tân Chánh Hiệp, Quận 12, TpHCM
- Cs5: A92, Lê Thị Riêng, P Thới An, Quận 12, TpHCM
- CS6: 16, Đường 5C, KDC Vĩnh Lộc, P Bình Hưng Hòa B, Q Bình Tân, TpHCM
- Hotline: 028 6653 7779 - 098 717 4279
- Website: https://trungtamnhanhoa.vn/
Hỏi đáp về bé chậm nói
Trung tâm Nhân Hòa xin giải đáp các câu hỏi thường gặp về trẻ chậm nói:
Trẻ em chậm nói nhất là bao nhiêu tháng?
18 tháng bé cần nói được 4 – 6 từ, nếu bé chưa nói được từ nào được coi là chậm nói. Trung bình ở trẻ em 12 tháng có thể nói được ba – mẹ, 18 tháng có thể nói được 10 – 20 từ, bé 24 tháng nói được 50 từ.
Ngoài ra, nếu trẻ chậm nói hơn 25 – 30 % so với mốc phát triển ngôn ngữ trung bình thì được coi là chậm nói cần theo dõi. Nếu trẻ chậm nói trê 33% (1/3 độ tuổi phát triển) được xem là mức chậm đáng kể, bé cần can thiệp và hỗ trợ chuyên môn.
Ví dụ, bé 3 tuổi theo mốc phát triển, có thể sử dụng được hầu hết các âm lời nói, bé có thể nói được câu 3 – 5 từ hoặc câu dài hơn. Nhưng thực tế bé chỉ nói được khoảng 30 – 50 từ, chưa nói được câu 2-3 từ (ở mốc của trẻ 24 tháng). Lúc này trẻ cần được can thiệp hỗ trợ để nói tốt hơn.
Bé trai chậm nói hơn bé gái có đúng không?
Đúng. Theo quan sát thì bé trai thường có xu hướng chậm nói so với bé gái. Số bé trai chậm nói học ở Trung tâm Nhân Hòa cũng nhiều hơn các bé gái. Theo báo cáo của CDC Hoa Kỳ, tỷ lệ trẻ mắc rối loạn phổ tự kỷ (liên quan đến chậm nói) ở bé trai cao hơn gấp 4 lần so với bé gái.
Trẻ chậm nói không đơn giản chỉ là chậm nói đơn thuần mà còn có nguy cơ mắc các rối loạn phát triển thần kinh như tự kỷ, chậm phát triển. Trẻ cần được quan tâm theo dõi, phát hiện và can thiệp sớm khi có các dấu hiệu bất thường. Nếu bé chậm nói và chưa nói được từ nào hoặc chậm nhiều so với độ tuổi, ba mẹ hãy đưa trẻ đi khám và học can thiệp sớm để đạt hiệu quả cao. Khi có bất kỳ thắc mắc, hãy liên hệ với Nhân Hòa để được tư vấn và can thiệp giúp trẻ tiến bộ.
Tài liệu tham khảo:
[1] Rayce, S. B., Okholm, G. T., & Flensborg-Madsen, T. Mobile device screen time is associated with poorer language development among toddlers: Results from a large-scale survey. (2024). BMC Public Health, 24, Article 1050.
