Tự kỷ chức năng cao không phải là một chẩn đoán y khoa chính thức, mà là thuật ngữ thường thường được sử dụng để chỉ những trẻ tự kỷ không bị suy giảm về trí tuệ, có thể nói, đọc, viết và thực hiện các kỹ năng cơ bản nhưng trẻ vẫn gặp khó khăn trong giao tiếp và tương tác xã hội, sở thích hạn hẹp.
Tự kỷ chức năng cao là gì?
Tự kỷ chức năng cao (High-Functioning Autism – HFA) không phải là một chẩn đoán y khoa chính thức trong rối loạn phổ tự kỷ. Thuật ngữ này thường được sử dụng để chỉ những trẻ tự kỷ không bị suy giảm về trí tuệ, có thể nói, đọc, viết và thực hiện các kỹ năng cơ bản nhưng trẻ vẫn gặp khó khăn trong giao tiếp và tương tác xã hội, sở thích hạn hẹp.
Theo sổ tay chuẩn đoán và thống kê các rối loạn tâm thần DSM-5 của hiệp hội tâm thần Hoa Kỳ không phân loại riêng trẻ HFA trong rối loạn phổ tự kỷ. Nhóm trẻ này có thể có khả năng ngôn ngữ, trí tuệ gần với mức trung bình hoặc cao hơn nhưng trẻ vẫn có dấu hiệu tự kỷ gặp nhiều khó khăn trong giao tiếp và quản lý hành vi. Trong các mức độ rối loạn phổ tự kỷ thì HFA ở mức độ nhẹ hơn nhưng vẫn cần sự hỗ trợ can thiệp nhất định.
Biểu hiện trẻ tự kỷ chức năng cao
Dưới đây là một số biểu hiện thường gặp ở trẻ tự kỷ chức năng cao mà phụ huynh cần lưu ý:
- Khả năng ngôn ngữ tốt nhưng khó giao tiếp: Trẻ có thể nói rõ ràng và sử dụng từ vựng phong phú, nhưng lại gặp khó khăn trong việc duy trì cuộc trò chuyện hoặc hiểu các tín hiệu phi ngôn ngữ, chẳng hạn như cử chỉ, ánh mắt hoặc biểu cảm khuôn mặt.
- Hứng thú đặc biệt và sâu rộng với một số chủ đề: Trẻ tự kỷ chức năng cao thường có sự quan tâm mạnh mẽ và sâu rộng với một hoặc một số lĩnh vực cụ thể, chẳng hạn như toán học, khoa học hoặc các trò chơi điện tử. Trẻ có thể có trí nhớ rất tốt, nhưng không phải lúc nào cũng biết cách chia sẻ chúng một cách phù hợp.
- Khó khăn trong việc điều chỉnh cảm xúc: Trẻ thường gặp khó khăn trong việc kiểm soát cảm xúc, dễ bị kích động hoặc nổi giận khi không được đáp ứng mong muốn. Một số trường hợp trẻ có xu hướng chống đối và gây mất trật tự trong lớp học hoặc nơi công cộng.
- Khả năng tự lập tương đối tốt: Một số trẻ tự kỷ chức năng cao có khả năng thực hiện các công việc hàng ngày một cách độc lập, chẳng hạn như tự chăm sóc bản thân, hoàn thành các bài tập học tập, hoặc quản lý các nhiệm vụ đơn giản. Điều này gặp nhiều khó khăn hơn ở trẻ tự kỷ khác.
- Khó kết bạn và tương tác xã hội: Dù có thể trò chuyện với người khác, trẻ tự kỷ chức năng cao thường gặp khó khăn trong việc kết bạn và duy trì mối quan hệ xã hội. Trẻ có thể không hiểu được những cách chơi đùa có ẩn ý (nghĩa bóng), khó duy trì cuộc nói chuyện và dễ bị cô lập.
Các dấu hiệu ở trẻ tự kỷ chức năng cao
Trẻ tự kỷ chức năng cao có trí tuệ và ngôn ngữ khá tốt nhưng vẫn có các dấu hiệu trẻ bị tự kỷ. Các dấu hiệu ở trẻ tự kỷ chức năng cao thường gặp:
- Khó khăn trong việc diễn đạt ngôn ngữ bằng lời nói và cử chỉ
- Khó khăn trong việc hiểu suy nghĩ của người khác
- Hiểu mọi thứ theo nghĩa đen, không hiểu các khái niệm trừu tượng
- Khó khăn trong việc thể hiện cảm xúc bản thân
- Có những cư xử kỳ lạ, không phù hợp về mặt xã hội
- Có những sở thích sâu sắc và tập trung cao độ với vấn đề quan tâm
- Khó khăn trong việc nhận biết và điều chỉnh cảm xúc
- Trẻ gặp khó khăn trong việc kết bạn và duy trì các mối quan hệ
- Có sự lo lắng tột độ đặc biệt là khi đối mặt với sự thay đổi
- Có vẻ như vô cảm, không tìm kiếm sự an ủi từ người khác
Khám chuẩn đoán trẻ tự kỷ chức năng cao
Hiện nay không có xét nghiệm y khoa nào để chuẩn đoán trẻ tự kỷ ASD. Tự kỷ chức năng cao cũng không phải là một chuẩn đoán y khoa chính thức. Các bác sĩ, nhà chuyên môn xem xét các dấu hiệu và hành vi của trẻ theo thời gian để chuẩn đoán chính thức. Trong kết quả các bác sĩ có thể đưa ra cụ thể các vấn đề suy yếu của trẻ.
Các bác sĩ có thể nhận thấy dấu hiệu trẻ tự kỷ 18 tháng tuổi trở xuống. Khi trẻ được 2 tuổi, thông qua khám lâm sàng các chuyên gia có thể đưa ra kết luận cụ thể. Việc phát hiện càng sớm hiệu quả dạy can thiệp trẻ tự kỷ càng cao và giúp trẻ phát triển tốt hơn.
Các phương pháp can thiệp hỗ trợ
Khi nắm rõ tự kỷ chức năng cao là gì, chắc hẳn các bậc cha mẹ đã hiểu được việc chẩn đoán chỉ là bước đầu trong hành trình hỗ trợ và phát triển cho trẻ mắc rối loạn này. Để giúp trẻ hòa nhập và cải thiện chất lượng cuộc sống, các phương pháp dạy can thiệp hỗ trợ đóng vai trò vô cùng quan trọng. Các phương pháp can thiệp hỗ trợ giúp trẻ phát triển tiến bộ:
Liệu pháp hành vi
- Phân tích hành vi ứng dụng (ABA) tập trung vào việc tăng cường các hành vi tích cực và giảm thiểu các hành vi không mong muốn. ABA giúp người mắc HFA phát triển các kỹ năng xã hội, giao tiếp và tự quản lý thông qua việc sử dụng phần thưởng và củng cố tích cực.
- Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT) giúp người bệnh nhận diện và thay đổi những suy nghĩ và hành vi tiêu cực. Điều này đặc biệt hữu ích trong việc kiểm soát lo âu, trầm cảm và các rối loạn liên quan đến căng thẳng mà người mắc HFA có thể gặp phải.
Liệu pháp ngôn ngữ và giao tiếp
- Liệu pháp ngôn ngữ trị liệu giúp người bệnh cải thiện kỹ năng giao tiếp, bao gồm việc sử dụng ngôn ngữ, hiểu ngữ cảnh xã hội, và diễn đạt cảm xúc một cách hiệu quả hơn. Đây là phương pháp quan trọng để cải thiện khả năng tương tác xã hội.
- Sử dụng sở thích của trẻ để phát triển kỹ năng: Một trong những cách hiệu quả để can thiệp cho trẻ tự kỷ chức năng cao là khai thác các sở thích đặc biệt của trẻ. Ví dụ, nếu trẻ yêu thích toán học hoặc vẽ tranh, cha mẹ hoặc nhà chuyên môn có thể kết hợp các hoạt động toán học, vẽ tranh vào chương trình học tập và giao tiếp xã hội để khuyến khích trẻ mở rộng khả năng giao tiếp và tương tác.
Ví dụ trường hợp can thiệp ở Trung tâm Nhân Hòa
Bé L tự kỷ chức năng cao can thiệp ở Trung tâm Nhân Hòa, em rất giỏi về ngoại ngữ, có thể tự học và nói nhiều ngôn ngữ khác nhau. Em cũng rất hứng thú với thiên văn học, vật lý, lịch sử, có trí nhớ dài hạn rất tốt đạt thành tích cao các môn học ở trường. Tuy nhiên, em thường xuyên gặp các vấn đề về mối quan hệ với bạn bè trong lớp và các thầy cô trong trường.
Phụ huynh chia sẻ, Em gặp nhiều khó khăn khi cần làm việc nhóm, thích được làm quản lý nhóm, làm lãnh đạo và làm theo ý của mình nhưng em không được các thành viên khác ủng hộ. Đôi lúc em cũng có những ứng xử không phù hợp như nhận xét giáo viên dạy dở, kém một cách trực tiếp, gây rối trong phòng học dẫn đến những căng thẳng giữa giáo viên và gia đình.
Khi can thiệp ở trung tâm Nhân Hòa em được hỗ trợ để nhận thức hành vi và tập các chiến lược để giao tiếp hiệu quả hơn. Kết quả em biết cách để giao tiếp có hiệu quả hơn và kiểm soát cảm xúc tốt hơn ở trường. Giảm bớt những hành vi không phù hợp và ảnh hưởng đến lớp học. Gia đình cũng giảm nhiều sự lo lắng trong việc học tập của em.
Hi vọng nội dung trên giúp phụ huynh hiểu rõ tự kỷ chức năng cao là gì và các dấu hiệu để nhận biết và có cách can thiệp hỗ trợ phù hợp. Phụ huynh hãy liên hệ các cơ sở Trung tâm Nhân Hòa để trẻ nhận được sự hỗ trợ can thiệp giúp trẻ tiến bộ tốt.
